Rodzaje prokury
Samej prokury można udzielić jednej osobie fizycznej mającej pełną zdolność do czynności prawnych (prokura samoistna) lub kilku takim osobom działającym łącznie (prokura łączna). Dopuszczalne jest ponadto ograniczenie zakresu czynności podejmowanych w ramach każdego ze wskazanych powyżej pełnomocnictw wyłącznie do czynności związanych z działalnością wpisanego do Rejestru oddziału danego przedsiębiorcy.
Udzielanie prokury łącznie kilku osobom najczęściej bywa podyktowane chęcią zapewnienia pełniejszej kontroli nad działalnością dość szeroko przecież umocowanego prokurenta (w tym kontekście warto pamiętać, że w przeciwieństwie do członków zarządu prokurenci nie ponoszą odpowiedzialności za zaciągnięte przez spółkę zobowiązania). Jakkolwiek klasyczna forma prokury łącznej oznacza udzielenie umocowania kilku niezależnym od siebie osobom z tym zastrzeżeniem, że czynności przez nie podejmowane wymagają dla swojej skuteczności współdziałania co najmniej dwóch z nich, praktyka obrotu gospodarczego wykształciła na tle stosowania powyższych przepisów pewną swoistą odrębność.
Mowa w tym miejscu o tzw. prokurze łącznej niewłaściwej, udzielanej jednemu prokurentowi łącznemu z zaznaczeniem konieczności współdziałania w podejmowaniu czynności z jednym z członków zarządu przedsiębiorcy podlegającego wpisowi do Rejestru. Powyższa konstrukcja znajdowała dość częste zastosowanie w sytuacji, gdy zamiarem przedsiębiorcy było umożliwienie zarządowi kontroli nad czynnościami danego prokurenta, przy jednoczesnym ograniczeniu kosztów związanych z ustanowieniem w spółce drugiego prokurenta łącznego. Liczne rozbieżności orzecznicze na tle dopuszczalności zaprezentowanego rozwiązania zostały ostatecznie rozstrzygnięte przez skład 7 sędziów Sądu Najwyższego, który 31 stycznia 2015 r. przyjął uchwałę, w myśl której wpis do Rejestru Przedsiębiorców Krajowego Rejestru Sądowego jednego prokurenta z zastrzeżeniem, że może on działać tylko z członkiem zarządu, jest niedopuszczalny (sygn. akt III CZP 34/14, OSNC 2015 nr 7-8, poz. 80, str. 1).
Prokura łączna niewłaściwa – uchwała Sądu Najwyższego z dnia 31 stycznia 2015 r. sygn. akt III CZP 34/14
Zatrzymując się przez chwilę nad uzasadnieniem przytoczonego powyżej rozstrzygnięcia, należy zwrócić uwagę, że art. 1091 KC dopuszcza możliwość udzielenia prokury jednej osobie samodzielnie bądź też kilku prokurentom łącznie. Cytowany przepis nie daje natomiast podstaw do konstruowania żadnego innego typu prokury, w tym takiego gdzie prokurent działa łącznie z członkiem zarządu. Takie rozwiązanie przeczy samej istocie prokury, z jednej strony prowadzi bowiem do powołania samodzielnego pełnomocnika, upoważnionego do podejmowania wszelkich czynności związanych z prowadzeniem przedsiębiorstwa (z zastrzeżeniem art. 1093 KC), z drugiej strony zabrania mu jednak dokonywania jakichkolwiek czynności bez zgody członka zarządu. W takiej sytuacji, jak trafnie zauważa Sąd Najwyższy, samodzielny pełnomocnik, jakim w zamiarze ustawodawcy jest prokurent, sprowadzony zostałby w rzeczywistości wyłącznie do roli pomocnika takiego członka zarządu.
Instytucję prokury łącznej niewłaściwej należy natomiast odróżniać od samej reprezentacji łącznej spółki z udziałem prokurenta (reprezentacji mieszanej), polegającej na upoważnieniu członka zarządu do składania oświadczeń w zakresie praw i obowiązków majątkowych spółki tylko do sytuacji łącznego działania z drugim członkiem zarządu lub prokurentem. Należy wyraźnie podkreślić, że ustanowienie w spółce kapitałowej zarządu wieloosobowego, którego członkowie mają ją reprezentować łącznie, znajduje wprost podstawę w przepisach ustawy z dnia 15 września 2000 r. Kodeks spółek handlowych (t.j. Dz.U. z 2013 r., poz. 1030 z późn. zm., dalej jako „KSH”), a konkretnie w art. 205 § 3 KSH oraz art. 373 § 3 KSH. Opisany powyżej sposób reprezentacji nie ma jednakże jakiegokolwiek wpływu na zakres praw prokurentów wynikających z przepisów o prokurze (art. 1091 KC i następne).
Podsumowanie
Omawiana uchwała składu 7 sędziów Sądu Najwyższego z dnia 31 stycznia 2015 r. (sygn. akt III CZP 34/14) ostatecznie rozstrzygnęła wątpliwości interpretacyjne na tle stosowania art. 1094 KC, wywołane skądinąd odmiennym poglądem przyjętym przez sam Sąd Najwyższy kilkanaście lat wcześniej, w którym Sąd dopuścił udzielenie prokury jednej osobie z zastrzeżeniem, że może ona działać tylko łącznie z członkiem zarządu spółki lub prokurentem (uchwała SN z dnia 27 maja 2001 r., sygn. akt III CZP 6/01, OSNC z 2001 r., nr. 10, poz. 148). Obecnie Sąd Najwyższy stanął na stanowisku, że wpis takiej prokury do Rejestru Przedsiębiorców Krajowego Rejestru Sądowego, jako niezgodny z brzmieniem przepisów Kodeksu Cywilnego o prokurze, należy uznać za niedopuszczalny.
Jakie są natomiast praktyczne konsekwencje przyjętego rozstrzygnięcia? Sam Sąd Najwyższy wyjaśnia, że przyjęta w uchwale wykładnia przepisów o prokurze i reprezentacji spółki kapitałowej nie ma zastosowania do oceny czynności prawnych dokonanych przez ustanowionych niezgodnie z nią prokurentów. Jednakże wpisy do Rejestru Przedsiębiorców takich prokur powinny jednak zostać z tego rejestru wykreślone na podstawie art. 12 ust. 3 ustawy z dnia 20 sierpnia 1997 r. o Krajowym Rejestrze Sądowym (t.j. Dz.U. z 2015 r., poz. 1142 z późn. zm.).