Dywidenda – czym jest i kiedy następuje jej wypłata?

Dzisiejszy artykuł ma wymiar wyjątkowo praktyczny, gdyż będziemy pisać o pieniądzach – a dokładniej, o dywidendzie. Czym jest dywidenda? Kiedy następuje jej wypłata? Kto jest do niej uprawniony i w jakiej wysokości? Nie zliczymy ile razy nasi klienci zadawali nam te pytania. Dlatego sądzimy, że to temat, który może zainteresować również naszych czytelników.

Zawartość artykułu

Wysokość dywidendy

Zgodnie z art. 193 § 1 Kodeksu Spółek Handlowych „uprawnionymi do dywidendy za dany rok obrotowy są wspólnicy, którym udziały przysługiwały w dniu powzięcia uchwały o podziale zysku.” W praktyce oznacza to, że możliwość wypłaty dywidendy jest uzależniona od osiągnięcia przez spółkę zysku. Jeśli zaś sprawozdanie wykaże stratę, o dywidendzie nie będzie mowy – wówczas wspólnicy muszą podjąć uchwałę o pokryciu straty.

Oczywiście Kodeks Spółek Handlowych reguluje również kwestię wysokości dywidendy, poprzez określenie maksymalnej wysokości zysku przeznaczonego do podziału, który „nie może przekraczać zysku za ostatni rok obrotowy, powiększonego o niepodzielone zyski z lat ubiegłych oraz o kwoty przeniesione z utworzonych z zysku kapitałów zapasowego i rezerwowych (…). Kwotę tę należy pomniejszyć o niepokryte straty, udziały własne oraz o kwoty, które zgodnie z ustawą lub umową spółki powinny być przekazane z zysku za ostatni rok obrotowy na kapitały zapasowy lub rezerwowe”.

Dodatkowo, należy pamiętać, iż „nie można dokonać podziału zysku odpowiadającego równowartości kwoty nieodpisanych kosztów prac rozwojowych, jeżeli koszty prac rozwojowych zakwalifikowanych jako aktywa spółki nie zostały całkowicie odpisane.” Od tej zasady istnieje jednak odstępstwo – gdy kwota kapitałów rezerwowych i zapasowych dostępnych do podziału i zysków spółki z lat ubiegłych jest co najmniej równa kwocie kosztów nieodpisanych, można dokonać podziału zysku z jej pominięciem.

Uchwała

Zasadniczo, uchwałę o podziale zysku podejmuje zwyczajne zgromadzenie wspólników. Należy podkreślić, iż bardzo istotna jest kolejność podejmowania uchwał przez zwyczajne zgromadzenie wspólników. W pierwszej kolejności należy bowiem zatwierdzić sprawozdanie finansowe za ostatni rok obrotowy, które wykazało zysk, a dopiero po zatwierdzeniu sprawozdania, zgromadzenie może podjąć uchwałę w sprawie podziału zysku.

W uchwale powinna zostać wskazana kwota dywidendy, jednak uchwała może również zawierać elementy dodatkowe, szczegółowo opisane poniżej.

Bardzo często w uchwale określa się również dzień dywidendy – czyli dzień, w którym należy być wspólnikiem, by zyskać prawo do dywidendy za poprzedni rok obrotowy. Z mocy prawa, wspólnikami uprawnionymi do dywidendy za dany rok obrotowy są osoby którym status wspólnika przysługuje w dniu powzięcia uchwały o podziale zysku. Umowa spółki może jednak upoważniać zgromadzenie wspólników do określenia dnia dywidendy odmiennie. W tym celu właśnie, zgromadzenie wspólników powinno wskazać w uchwale dzień dywidendy – nie może on jednak przypadać później, niż po dwóch miesiącach od dnia podjęcia uchwały o podziale zysku.

Sugerujemy również, by w uchwale wskazywać termin wypłaty dywidendy, przy czym nie jest to element konieczny, a jeśli go zabraknie dywidenda zostanie wypłacona niezwłocznie po dniu dywidendy.

Zaliczka

Kodeks Spółek Handlowych przewiduje również możliwość wypłaty wspólnikom zaliczek na poczet dywidendy – wymaga to jednak zawarcia w umowie spółki stosownych postanowień i posiadania przez spółkę odpowiednich środków na wypłatę.

Wypłata zaliczki będzie więc możliwa gdy: (i) umowa spółki przewiduje taką możliwość, (ii) zatwierdzone sprawozdanie finansowe za poprzedni rok obrotowy wykazało zysk, a (iii) wysokość zaliczki może stanowić najwyżej połowę zysku osiągniętego do końca poprzedniego roku obrotowego, powiększonego o kapitały rezerwowe utworzone z zysku oraz pomniejszonego o niepokryte straty i udziały własne.

Mówiąc o zaliczkach na poczet dywidendy, należy również wskazać, iż prawo przewiduje obowiązek zwrotu wypłaconej zaliczki, w sytuacji gdy ostatecznie w roku obrotowym spółka odnotuje stratę (zwrot całości zaliczki) albo osiągnie zysk w wysokości mniejszej od wypłaconych zaliczek (proporcjonalny zwrot zaliczki – w części odpowiadającej wysokości przekraczającej zysk przypadający wspólnikowi za dany rok obrotowy).

Dywidenda przy sprzedaży udziałów

Przy sprzedaży udziałów w spółce z o. o. zwracamy uwagę naszych klientów, by uregulowali odpowiednio kwestię dywidendy w umowie sprzedaży. Poniżej przedstawiamy kilka zasad, które pozwolą Państwu łatwiej zidentyfikować, komu w określonym stanie faktycznym przysługiwać będzie dywidenda po transakcji sprzedaży.

Jeśli umowa sprzedaży zostanie zawarta po zatwierdzeniu sprawozdania finansowego i podjęciu uchwały o podziale zysku, na nabywcę nie przechodzą istniejące w chwili zbycia udziałów wierzytelności o wypłatę dywidendy (ale również zarządzony uprzednio zwrot dopłat).

Warto wskazać, że w sytuacji gdy wspólnik dokona sprzedaży udziałów, po odbyciu zwyczajnego zgromadzenia wspólników, na którym zatwierdzono sprawozdanie finansowe i podjęto uchwały o podziale zysku, ale przed dniem dywidendy (który uchwałą wspólników został wyznaczony w innym terminie), dywidenda przysługiwać będzie nabywcy udziałów.

Jednocześnie, gdy do sprzedaży dochodzi w ciągu roku obrotowego, a umowa sprzedaży nie ureguluje kwestii dywidendy, dywidenda w całości przypada nowemu wspólnikowi (nabywcy udziałów), nawet jeśli sprzedaż miałaby miejsce w ostatnim dniu roku obrotowego.

Jak widać, kwestie rozliczenia dywidendy przy sprzedaży udziałów mogą się kształtować w różny sposób i przysporzyć problemów, dlatego też rekomendujemy naszym klientom, szczegółowe określenie w umowie sprzedaży komu będzie przysługiwało prawo do dywidendy za ostatni rok obrotowy. W naszej ocenie, dobrym rozwiązaniem jest wprowadzenie do umowy sprzedaży zasady, że zbywca i nabywca proporcjonalnie podzielą się kwotą dywidendy – jest to bowiem rozwiązanie, które zabezpiecza interes obu stron i pozwala im czerpać uzasadniony zysk z uczestnictwa w spółce.

Umowa spółki

Oczywiście, poza generalnymi zasadami, które wskazaliśmy powyżej, w każdej spółce mogą występować pewne odmienności dotyczące dywidendy – niezbędne jest więc zwrócenie Państwa uwagi na konieczność analizy umowy spółki.

Wskażemy kilka przykładów postanowień, które mogą mieć znaczący wpływ na procedurę ustalania i wypłaty oraz wysokość dywidendy. Umowa spółki może np.: (i) odmiennie regulować kwestię sposobu obliczania wysokości kwoty przeznaczonej do podziału między wspólników, (ii) przewidywać uprzywilejowanie wspólnika, co oznacza, że imiennie określony wspólnik będzie mieć prawo do wyższej dywidendy, (iii) wyłączyć podejmowanie uchwał o podziale zysku spod kompetencji zgromadzenia wspólników.

Dodatkowo – poza postanowieniami, które wprost modyfikują kodeksowe zasady wyliczenia i wypłaty dywidendy – na wysokość zysku przeznaczonego do podziału pomiędzy wspólnikami, wpłyną także postanowienia dotyczące, np. konieczności przeznaczania części zysku na kapitał zapasowy, czy kapitał rezerwowy.

Opóźnienie w wypłacie dywidendy

Nasi klienci często pytają nas również, co w sytuacji, gdy minął wyznaczony dzień wypłaty dywidendy, a spółka nadal nie wypłaciła należnej im kwoty. W takiej sytuacji, wspólnikom przysługują odsetki za czas opóźnienia. O ile umowa spółki nie reguluje kwestii wysokości odsetek, to wspólnikowi przysługują odsetki ustawowe, tj. odsetki w wysokości równej sumie stopy referencyjnej Narodowego Banku Polskiego i 5,5 punktów procentowych. Obecnie – od września 2022 roku – wysokość odsetek ustawowych za opóźnienie wynosi 12,25% w stosunku rocznym.

Przedawnienie roszczeń o wypłatę dywidendy

Warto również pamiętać, że roszczenie o wypłatę dywidendy ulega przedawnieniu. W doktrynie przez wiele lat toczył się spór, czy roszczenie o wypłatę dywidendy jest zobowiązaniem okresowym, czego konsekwencją były wątpliwości jaki okres przedawnienia znajduje zastosowanie do dywidendy. Sąd Najwyższy, w uchwale z dnia 18 czerwca 2015 roku, sygn. akt III CZP 31/15, uznał, że dywidenda nie może zostać zakwalifikowana jako świadczenie okresowe, gdyż powtarzalność i okresowość wypłaty dywidendy nie jest pewna. Sąd Najwyższy nie podzielił także poglądu, że roszczenie z tytułu dywidendy związane jest z prowadzeniem działalności gospodarczej. W świetle tego orzeczenia, obecnie większość doktryny opowiada się za stanowiskiem, że do roszczeń o wypłatę dywidendy stosuje się 6-cio letni termin przedawnienia.

Wkraczamy w gorący okres dla wielu spółek – okres sporządzania i zatwierdzania sprawozdań finansowych. Jest to więc dobry moment na przypomnienie zasad wyliczenia i wypłaty dywidendy. Mamy nadzieję, że ten artykuł stanowił dla Państwa wsparcie i wyjaśnił ewentualne wątpliwości dotyczące praw i obowiązków związanych z dywidendą. Oczywiście na wypadek jakichkolwiek pytań, pozostajemy do Państwa dyspozycji i zachęcamy do kontaktu.

Autor: Ewa Krajewska – Bakalarz (Adwokat)