Zdarza się, że powstanie związku zawodowego budzi niepokój pracodawców. Dzieje się tak z różnych względów, lecz dość częstym przekonaniem jest, że związek zawodowy utrudnia prowadzenie biznesu. Nie jest to jednak regułą. Związek zawodowy może być partnerem dla pracodawców, wspierającym rozwój dialogu społecznego. Aby tak się stało, potrzebne jest spełnienie co najmniej dwóch podstawowych warunków – po pierwsze, konieczna jest dobra wola po obu stronach, a po drugie – wiedza. Bez tych dwóch czynników ryzyko frustracji i nieporozumień związanych z powstaniem związku zawodowego jest wysokie. Jako prawnicy nie zawsze mamy wpływ na dobrą wolę, czy rozsądek osób reprezentujących związek zawodowy. Mamy natomiast wiedzę i doświadczenie, którą jesteśmy gotowi dzielić się z pracodawcami, aby wspierać ich w kształtowaniu relacji ze związkami zawodowymi.
Początek współpracy może być kluczowy
Założenie związku zawodowego w zakładzie pracy nie jest szczególnie skomplikowane, a grono założycieli często korzysta w tym procesie ze wsparcia ogólnopolskich struktur związkowych. Nie ma obowiązku informowania pracodawcy w określonym terminie o powstaniu związku, ani tym bardziej uprzedzania go o takich planach, ale przekazanie tej informacji przez związek najczęściej następuje w momencie, gdy związek jest już zarejestrowany i trzeba podjąć z nim współpracę. Warto być przygotowanym na taką sytuację. Ważne jest zatem, aby pracodawca wiedział, w jaki sposób zarządzić relacjami z organizacją związkową, jakich błędów unikać i jak najlepiej zorganizować tę współpracę od samego początku.
Z naszych doświadczeń wynika, że założyciele związku zawodowego nie wiedzą, jakie mają obowiązki i na czym polega aktywność związkowa. Najczęściej znają natomiast swoje uprawnienia, choć też nie zawsze wiedzą, w jaki sposób korzystać z nich zgodnie z prawem. Z drugiej strony, pracodawcy też często nie wiedzą, czego mogą wymagać od zarządu organizacji związkowej, na co muszą wyrazić zgodę, a czego mogą odmówić. Konsekwencją działania w takich okolicznościach może być nieprawidłowe ułożenie współpracy ze związkiem zawodowym, co w dłuższej perspektywie czasu może rodzić dalsze negatywne skutki – nadużywanie uprawnień przez związek zawodowy, kumulowanie kwestii, które w ocenie związku zawodowego wymagają pilnej poprawy przez pracodawcę, dezorganizację pracy w zakładzie pracy.
Rozpoczęcie współpracy pracodawcy ze związkiem zawodowym to ważny moment, który wymaga zrozumienia i przestrzegania odpowiednich przepisów prawa pracy. Od tego momentu wiele zależy. Jak zatem powinien postąpić pracodawca, gdy w zakładzie pracy powstanie związek zawodowy? Poniżej przedstawiamy kilka najważniejszych rekomendacji.
Weryfikacja powołania związku i prawnych aspektów jego funkcjonowania
Warto zwrócić się do komitetu założycielskiego z prośbą o udostępnienie statutu i uchwał, w celu weryfikacji zgodności z ustawą oraz prawidłowości podejmowanych uchwał, w tym zgodności z prawem powołania komitetu założycielskiego / władz związkowych. W statucie należy sprawdzić zwłaszcza sposób powoływania władz związkowych, zasady reprezentacji i sposoby podejmowania uchwał. Pozwoli to na nabycie informacji o formalnoprawnych aspektach prowadzenia działalności związkowej. Pożądane jest również sprawdzenie treści wpisu do KRS. Związek nie ma obowiązku udostępnienia pracodawcy statutu, a pracodawca nie dysponuje środkami pozwalającymi na egzekucję w tym zakresie, niemniej jednak dobrą praktyką jest jego przekazanie. Wgląd do tego dokumentu można uzyskać również w aktach rejestrowych KRS.
W praktyce warto monitorować, czy nikt z członków załogi nie jest nachalnie namawiany do wstąpienia do związku zawodowego. Przykładowo, nie ma uzasadnienia, aby pracodawca tolerował korzystanie ze służbowej poczty e-mail w celu agitacji związkowej. Ponadto, nikt nie może być szykanowany ani ponosić jakichkolwiek ujemnych następstw z powodu odmowy udziału w działalności związkowej. Konieczna jest również ocena, czy zakres lub sposób prowadzenia agitacji nie utrudnia prowadzenia działalności przedsiębiorstwa.
Najprawdopodobniej w krótkim czasie od powołania związku zawodowego pracodawca otrzyma dokumenty dotyczące objęcia szczególną ochroną działaczy związkowych. Konieczna jest weryfikacja tych dokumentów w celu oceny zgodności z prawem. Przez okres 6 miesięcy od dnia utworzenia komitetu założycielskiego zakładowej organizacji związkowej, ochrona szczególna przysługuje nie więcej niż trzem osobom wykonującym pracę zarobkową, wskazanym uchwałą komitetu założycielskiego. W przypadku braku uchwały – ochrona stosunku pracy przysługuje przewodniczącemu komitetu założycielskiego.
Nabycie uprawnień zakładowej organizacji związkowej
Ponadto, niezbędne jest ustalenie, czy związek ma status zakładowej organizacji związkowej. Od tego zależy bowiem zakres uprawnień – do czasu ustalenia tej okoliczności zalecamy powściągliwość w działaniach. O statusie zakładowej organizacji związkowej nie świadczy sam wpis do KRS.
Uprawnienia zakładowej organizacji związkowej przysługują organizacji zrzeszającej co najmniej 10 członków będących: (1) pracownikami u pracodawcy objętego działaniem tej organizacji lub (2) innymi niż pracownicy osobami wykonującymi pracę zarobkową, które świadczą pracę przez co najmniej 6 miesięcy na rzecz pracodawcy objętego działaniem tej organizacji, np. zleceniobiorcami.
Mniejszej organizacji związkowej nie przysługują uprawnienia. Stąd też pracodawca nie traktuje jej jako podmiotu, z którym współpracuje w zakresie prawa wewnętrznego i innych aspektów działalności wymagających uzgodnień lub konsultacji ze związkami zawodowymi.
Jeżeli mówimy o międzyzakładowej organizacji związkowej, tzn. takiej, która obejmuje swym działaniem więcej niż jednego pracodawcę, to przy ustalaniu liczby członków uwzględnia się liczbę członków międzyzakładowej organizacji związkowej zatrudnionych u wszystkich pracodawców objętych działaniem tej organizacji. Przynależność choćby jednego pracownika u pracodawcy do organizacji międzyzakładowej spełniającej wskazane kryteria liczebności oznacza konieczność współpracy z tą organizacją w zakresie wynikającym z ustawy o związkach zawodowych.
Pierwszą informację o liczbie członków – według stanu na dzień złożenia informacji – pracodawca powinien otrzymać w terminie 2 miesięcy od dnia utworzenia organizacji związkowej. Do czasu przedstawienia ww. informacji, pracodawca nie ma podstawy prawnej, aby związku zawodowego nie traktować jako organizacji posiadającej uprawnienia zakładowej organizacji związkowej.
Zawarcie porozumienia o współpracy ze związkiem zawodowym
Na koniec jeszcze jedna ważna wskazówka – współdziałanie z zakładową organizacją związkową warto budować na podstawie pisemnej umowy – porozumienia regulującego zasady współpracy. Przepisy prawa nie wymagają podpisywania takiego porozumienia, ale w praktyce będzie ono przydatne. Zwykle reguluje ono zasady dotyczące:
a) udostępniania pomieszczenia związkowego i urządzeń technicznych,
b) przebywania działaczy związkowych na terenie zakładu pracy poza godzinami pracy,
c) wnioskowania i udzielania zwolnień działaczom związkowym,
d) odbywania spotkań pracodawcy z przedstawicielami związku zawodowego,
e) prowadzenia działalności oraz agitacji związkowej na terenie zakładu pracy,
f) przekazywania związkowi dokumentów i informacji,
g) obowiązku zachowania poufności.
Zadbanie o dobrą współpracę ze związkiem zawodowym to klucz do harmonijnego środowiska pracy. Może ona przynieść korzyści zarówno pracownikom, jak i pracodawcy. Dobra współpraca ze związkiem zawodowym może przyczynić się m.in. do wzrostu zaangażowania pracowników, zmniejszenia fluktuacji i budowania pozytywnego wizerunku firmy. Zapraszamy do kontaktu nie tylko tych pracodawców, którzy rozpoczynają swoją współpracę ze związkiem zawodowym, ale również tych, którzy doświadczają trudności w tym zakresie na dowolnym etapie współpracy. Zapewniamy bieżące doradztwo w tym obszarze, wspieramy naszych Klientów w negocjacjach związkowych, a także oferujemy kompleksową obsługę, w tym prowadzimy audyty dotychczasowych zasad współpracy ze związkami zawodowymi pod kątem ich zgodności z prawem oraz ustalenia strategii współpracy.
Autor: Grzegorz Larek.